قارچ شاه صدف با نام علمی پلوروتوس ارینجی ساقه ای کلفت و کلاهکی گوشتی به رنگ قهوه ای عسلی دارد که در خانواده پلوروتوس قرار می گیرد.
رنگ اسپورهای آن سفید است و یک همزیست اختیاری می باشد.
در بسیاری از کشورهای جهان از شمال اروپا تا آسیای مرکزی و شمال آفریقا در طبیعت دیده می شود. این قارچ در بسیاری از مناطق ایران وجود دارد. در مناطقی مانند طالقان و جاده چالوس نوعی از این قارچ که همزیست با ریشه گیاهان است رشد می کند که میان بومیان منطقه از محبوبیت زیادی برخوردار است و به نام کماگوش معروف است. اما شاه صدف را در بسیاری از در شهرهای ایران در فصل پاییز از جنگل و کوه می توان برداشت کرد.
کشت ارینجی :
از سال 1993 چندین شرکت در چین ، تایوان و ژاپن شروع به پرورش قارچ شاه صدف کردند. این قارچ سالهاست که در ایران به صورت کم تولید و گاها به بازار عرضه می شود. به صورت تازه در بسیاری از کشورها دیده می شود اما جهت صادرات باید خشک ویا کنسرو بسته بندی شود .
نام گونه این قارچ ( Eryngii) از محلی که در طبیعت بر روی آن رشد می کند گرفته شده یعنی ریشه گیاه Heracleum و Eryngium .
روش های معمول کشت قارچ صدفی بر روی کاه برای پرورش ارینجی مناسب نیست اگر می خواهید از بستر کلش برای کشت ایرینجی استفاده کنیم باید به آن سبوس اضافه شود .
حدود 8 تا 12 درصد وزن سوبسترا مقدارقارچ تازه ای است که می توان برداشت کرد و این به دلیل تفاوت تیم آنزیمی و متابولیسم شاه صدف است ، یعنی آنزیم هضم لینگنین در شاه صدف بسیار کم است . پس ارینجی نمی تواند به راحتی از لینگنین به عنوان ماده رشد استفاده کند و از آنجاییکه در روش پاستوریزاسیون احتمال بروز کپک بسیار بالاست . امروزه در روش های صنعتی اختلاط بستر و استریل آن در دستگاه اتوکلاو جهت پرورش استفاده می گردد.
بستر پس از آماده سازی در ظروف یا کیسه های مقاوم به حرارت ریخته می شود. بهتر است بذر نیز به جای آنکه بر روی دانه های غلات رشد یابد بر روی پیم های چوبی باشد یعنی بدین صورت که بستر مخلوط و پس از افزودن آب ، سوراخ بر روی آن ایجاد می کنند و استریل می گردد سپس بذر به سوبسترا اضافه می شود و برای 6 هفته در اتاق انکوباسیون نگهداری می گردد.
نکته : بهترین روش استریل کردن استفاده از دستگاه اتوکلاو است .
خراش دادن :
فاز بعدی می تواند مشابه رافلینگ خاک پوششی در تولید قارچ دکمه ای باشد ، اگر خراش دادن بستر در مورد قارچ ارینجی نیز انجام شود محصول بهتری می دهد اگرچه کمی دیرتر.
مراحل تولید :
روز اول : مخلوط کردن 40 درص خاک اره و الباقی سبوس برنج ، رطوبت زنی ، پر کردن کیسه یا بطری های در پوش دار مقاوم به حرارت ، استریل کردن ، خنک شدن تا دمای 30 درجه سانتی گراد .
روز دوم : تلقیح بذر در محیطی استریل زیر دستگاه لامینار
روز سوم تا چهارم : انکوباسیون در دمای 20.5 تا .5 درجه سانتی گراد.
روز 41 : خراش دادن
روز 42 تا 52 : پریموردیا ، 8 ساعت نور روزانه ، رطوبت 85 تا 95 درصد و تهویه مشابه قارچ دکمه ای
روز 61 تا 65 : برداشت ، بسته بندی ، سرمادهی
اخیرا تکنیک های کشت لنتینوس در کیسه های پلاستیک استریلیزه شده به صورت گسترده ای در حال توسعه است.
کیسه های پلاستیکی در مقایسه با تنه های جنگلی 3 مزیت دارد :
1- بستر کشت در روش کیسه های پلاستیکی ؛ مواد زائد کشاورزی چون خاک اره ، تفاله نیشکر ، تفاله چغندرقند ، پوست تخم پنبه ، پوست بادام زمینی و چوب ذرت است ، که در همه جا به وفور یافت می شود.
2- زمان تولید در این روش کوتاه تر است و راندمان تولید بیشتر. به این ترتیب که کل دوره برداشت 8 ماه است و از هر 100 کیلوگرم خاک اره 80 کیلوگرم قارچ لنتینوس برداشت می شود.
3- روش کار آسان تر است. اما باید بگویم کیفیت قارچ در تنه نسبت به کیسه بهتر است.
نوع کیسه :
کیسه ها باید از جنس پروپیلن مقاوم به حرارت باشد تا بتواند دمای 121 درجه سانتی گراد اتوکلاو را تحمل کند. در اتوکلاو کیسه ها در این دما تحت فشار طی حدودا 30 دقیقه استریل می شوند.
در اندازه 30×15 سانتی متر حدودا 2 کیلوگرم بستر خاک اره جای می گیرد.
ماده بستر :
ماده اصلی بستر کشت لنتینوس ادودز ، خاک اره است. اما می توان از سایر منابع حاوی سلو ، همی سلو یا لیگنین نیز استفاده کرد مثل تفاله چای ، پوست بادام زمینی یا چوب ذرت. خاک اره درختان سخت چوب مثل بلوط ، افرا و بتولا نتیجه بهتری حاصل می کنند. PH این گونه ها معمولا 3/5 الی 4 است و مقدار رطوبت نیز باید 45 الی 50 درصد باشد.
فرمول های بستر کشت در مناطق مختلف ، بسیار متنوع است و هر منطقه ای مکمل های خاصی را با درصدی مشخص به بستر اضافه می کنند. در یک روش سبوس برنج 4-3% ، سبوس گندم 1% و آهک 1% با هم مخلوط و به بستر افزوده می گردد.
زمانیکه خاک مرطوب است ، مکمل ها به بستر افزوده می شود. رطوبت بستر در این زمان حدود 65% است. نسبت CLN نیز در زمان تلقیح بایستی 25 باشد.
اتوکلاو کردن :
مخلوط آماده شده درون کیسه ها قرار می گیرد و درب آنها پنبه گذاری می شود. در این روش قارچ ها مشابه قارچ دکمه ای فقط از سطح برداشت می شود. اما اگر درب کیسه ها بسته شود و به جای آن سوراخ هایی در طول کیسه زده شود ، قارچ ها از اطراف مشابه قارچ صدفی بیرون می آیند.
کیسه ها درون اتوکلاو چیده می شود. در دمای 121 درجه به مدت 30 تا 60 دقیقه عمل استریل کردن انجام می گردد.
بذر زنی :
پس از سرد شدن کیسه ها ، عملیات تلقیح بذر در اتاقی کاملا تمیز انجام می شود. معمولا 10 گرم اسپان خاک اره برای 1 تا 2 کیلوگرم بستر استفاده می شود، اما می توان بذر بیشتری نیز به بستر اضافه کرد.
پس از اتمام کار، کیسه های بذر زده شده را به اتاق تمیز تاریک منتقل می کنند . دمای این اتاق بین 20 تا 25 درجه سانتیگراد تنظیم می شود. مدت زمان ریشه دوانی بین 25 تا 30 روز طول می کشد. در طول این مدت کیسه ها 75 تا 150 گرم کاهش وزن دارند که به دلیل کاهش رطوبت بستر است.
رشد سیلیوم :
تقریبا 1 تا 4 ماه طول می کشد تا سیلیوم تمام بستر را دربرگیرد. در اواخر اسپان ران باید نور را وارد سالن کنیم. شدت نور 400 الی 500 لوکس نور برای پین زایی کافی است.
تمام نژاد ها در 25 درجه سانتیگراد بهترین رشد را دارند.
زمانیکه تمام کیسه را سیلیوم دربرگرفت به تدریج گره های کوچکی تشکیل می شود. این برجستگی ها پریموردیای بارده می باشند. در این مرحله درب کیسه باز می شود و یا شکاف هایی در طول بستر ایجاد می شود. با این عمل غلظت CO2 داخل کاهش می یابد که خود سبب ایجاد پین هد می گردد و با بزرگ شدن پین هدها قارچ به وجود می آید.
زمانیکه هوا وارد کیسه می گردد مواد رنگی بیشتری در سیلیوم تشکیل می شود و سیلیوم به رنگ قهوه ای مایل به قرمز در می آید.
رطوبت محیط در این جا باید 78 الی 80 درصد باشد.
قارچ دهی :
در پروسه تولید قارچ دکمه ای و صدفی مرحله شوک دهی وجود دارد. در اینجا نیز با واژگون کردن کیسه های بستر به مدت 2 تا 3 روز عمل شوک دهی انجام می شود، سپس کیسه ها دوباره به جای خود باز گردانده می شوند. طی 3 الی 4 روز آینده قارچ ها بیرون آمده و نهایتا ظرف یک هفته کاملا قابل برداشت هستند.
2 روش دیگر نیز برای شوک دهی وجود دارد :
1- شناور کردن کیسه ها در آب
2- کاهش دمای محیط به 16 الی درجه یا حتی 10 درجه
برداشت قارچ :
قارچ با ساقه هایش برداشت می شود به نحوی که صدمه ای به بستر وارد نشود. بهتر است اول کلاهک برداشت شود و در پایان فلش ساقه ها جمع آوری شوند.
اولین فلش حدودا 7 روز طول می کشد. پس از 3 روز ، یک آبپاشی سبک روی بستر انجام می شود. کیسه ها را به مدت 2 هفته و روزی 2 بار آبپاشی می کنیم تا فلش دوم ظاهر شود.
قارچ شی تاکه بوی زیادی دارد و عطر آن تمام محیط را فرا می گیرد. قارچ قهوه ای رنگ با شیارهای سفید ظاهر زیبایی را ایجاد می کند. این قارچ به صورت تازه و خشک در دنیا مصرف می شود.
توسط صادق رجال
فرایند کاشت و برداشت قارچ دکمه ای
قارچ های دکمه ای از جمله قارچ های پرطرفدار در ایران می باشند، کاشت قارچ دکمه ای و برداشت از این محصول نیاز به رعایت شرایط و پارامترهای متفاوتی از جمله نور کم، رسیدگی مناسب و تهویه هوای مناسب دارد.
کاشت قارچ دکمه ای هم در منزل و با امکانات کم و محل کوچک امکان پذیر است و هم در مقیاس صنعتی میتوان قارچ را کشت کرد. برای کاشتن قارچ نکات قابل ذکری وجود دارد که به تمامی آنها مفصل پرداخته ایم .
کاشت قارچ ها و بهره برداری از این این محصولات از محبوبیت بالایی برخوردار است. در مطالب قبلی به ارائه آموزش کاشت قارچ دنبلان پرداختیم امروز به آآموزش پرورش قارچ دکمه ای می پردازیم. قارچ دکمه ای به محیطی با نور کم نیازمند است. مهم ترین شرایط برای قارچ دکمه ای تهویه هوای مناسب است. که در ادامه به طور کامل توصیح داده شده است. کاشت قارچ دکمه ای دارای چندین مرحله می باشد که به صورت زیر لیست شده است :
هرکدام از مراحل ذکر شده ی کاشت قارچ دکمه ای را به صورت انفرادی در ادامه به توضیح می پردازیم:
تهیه کمپوست کاری بسیار سخت و وقت گیر است و همپنین تهیه آن در منزل مقرون به صرفه نیست.
کمپوست دارای فرمول های متفاوتی است. معمولا آن را از کاه و کلش گندم، کود مرغی ، بذر قارچ و پودر سنگ است.
فرایند تخمیر توسط کود مرغی انجام می گیرد. که بوی بسیار بدی حاصل می کند. برای همین کارخانه های تولید کمپوست را محلی دور از شهر ها می سازند.
اگر در مقیاس کمتر قارچ کشت می کنید. بهتر است برای کاشت قارچ دکمه ای از محل های فروش کمپوست ، کمپوست قارچ دکمه ای را تهیه کنید. کمپوست بستر مناسب برای رشد قارچ می باشد که به صورت فروشی در بازار موجود می باشد.
پس از تهیه کمپوست آن را به صورت مناسب در محل تولید قارچ پخش نمایید.
پس از تهیه و پخش کمپوست باید بذر پاشی قارچ را انجام دهید. بذر پاشی قارچ دکمه ای روش خاصی نداشته و باید به صورت یک دست روی سطح کمپوست بذر پاشی صورت بگیرد.
پس از بذر پاشی و ایجاد شرایط محیطی مناسب که در ادامه تشریح خواهد شد مرحله ریسه دوانی شروع می شود که قارچ ها به صورت تار هایی سفید در سطح کمپوست ایجاد می شوند که ریسه دوانی نام دارد.
پس از ۱۲ تا ۱۴ روز بعد از مرحله کمپوست و کاشت قارچ دکمه ای باید روی سطح کمپوست یک لایه خاک پوچ یا پر درز قرار داده شود. در این مرحله قبل از خاک دهی باید سطح کمپوست ها تقریبا ۷۰ درصد سفید و قطرات آب زیر نایلون کمپوست ها به رنگ طلایی شده باشد.مقدار خاک دهی بسته معیار های متفاوتی انجام می شود که یک نمونه آن به ازای هر ۲ تن کمپوست مقدار ۱ مترمکعب خاک لازم است. به طوری که باید روی سطح کمپوست به میزان ۴ سانتی متر پوشانده شود.
پس از خاک دهی روی سطح کمپوست ها باید مرطوب بماند. به همین جهت استفاده رومه می تواند مفید باشد. روی کمپوست را با رومه های مرطب بپوشانید و مرتبا آن ها را مرطوب نگه دارید اما نباید به صورت مستقیم آب به کمپوست نفوذ کند.
در این مرحله رطوبت رومه میزان رطوبت لازم کمپوست را تامین می کند و نیازی به رطوبت دهی محل نیست. و باید مراقب بود که دمای داخل کمپوست از ۲۳ درجه کمتر و از ۲۸ درجه بیشتر نشود که باعث نابودی محصول خواهد شد.
به نوعی شخم زدن یا زیر و رو کردن خاک پوششی در کاشت قارچ دکمه ای، رافلینگ گویند. عمل رافلینگ به چند نوع تقسیم بندی می شود:
در این نوع از رافلینگ در کاشت قارچ دکمه ای توسط انگشتان تا حدود ۲ سانتی متر در خاک پوششی شیار هایی ایجاد می کنیم. این عمل باید در روز های پنجم یا ششم بعد عمل خاک دهی صورت بپذیرد.
در رافلینگ عمیق خاک موجود روی کمپوست را به طور کامل زیر و رو می کنیم. این عمل باید در روز چهارم از خاک دهی صورت بگیرد.
فواید رافلینگ :
ضرر رافلینگ:
عمل رافلینگ باعث به هدر رفتن مقداری از انرژی کمپوست می شود اما این روش برای تازه کاران بسیار مناسب می باشد. عمل های دیگری نیز موجود هستند.
پس از انجام عمل رافلینگ باید سطح را آبیاری نموده اما به صورتی که آب به کمپوست نفوذ نکند. سپس رومه های خیس را روی سطح پهن کرده و رطوبت آن را کنترل کنید. دمای کمپوست نیز باید بین ۲۶ تا ۲۸ درجه حفظ شود.
این عمل پس از ۷ تا ۱۰ روز بعد از مرحله خاک دهی انجام می شود. شوک دهی باعث تحریک میسیلیوم های موجود شده و کاشت قارچ دکمه ای را از مرحله ی رویشی به زایشی انتقال می دهد. زمان انجام شدن شوک دهی زمانی است که ۸۰ درصد سطح سفید شده است.
برای عمل شوک دهی ابتدا رومه ها را جمع آوری کرده و سطح را آبیاری سنگین می کنیم اما به قدری که در کمپوست نفوذ نکند. عمل تهویه سالن قارچ هم باید صورت بگیرد. رطوبت مورد نظر باید بین ۸۵ تا ۹۵ درصد باشد.
نکات مهم در شوک دهی :
از زمان شروع شوک دهی حدود ۱۲ روز طول می کشد تا اولین محصول بدست آید. سه مرحله برداشت صورت میگیرد. به این صورت که هر مرحله را یک فلش گویند تقریبا ۵ تا ۶ روز متوالی طول خواهد کشید. بعد از هربرداشت تقریبا دو روز طول می کشد که رشد محصول بعدی شروع شود.
هنگامی که رشد کلاهک قارچ به قطر ۵ تا ۸ سانتی متری رسید زمان برداشت فرا رسیده است.
نکات مهم :
درباره این سایت